Chotcza swą pamięcią sięga XIV
wieku.
Pierwsza pisemna wzmianka o parafii
Chotcza, która płaciła dziesięcinę klasztorowi Benedyktynów
Świętego Krzyża pochodzi z pierwszej połowy tegoż stulecia.
1390 r.
W publikacji xiędza J. Wiśniewskiego
z 1390 roku „Dekanat iłżecki” mozna przeczytać, iż drewniana
świątynia stojąca w Siennie była jedynie filią parafii w
Chotczańskiej. Kolejnymi dziedzicami tej miejscowości byli:
Choteccy, Jaszowscy, Skarszewscy, Chomętowscy, Lubomirscy,
Sołtykowie, Rutkowscy.
W roku 1440 r., a więc już za
pierwszego Jagiellona, dziedzicem Chotczy został Paweł Chotecki
herbu Nabram. W Chotczy stał już wtedy drewniany kościół pod
wezwaniem św. Trójcy. Poświęcony i konsekrowany. W roku 1465 jego
proboszczem został xiądz Jan z Chotczy. Miejscowym dziedzicem był
Jakub Chotecki.
Według spisu podatkowego
przeprowadzonego w 1505 roku dziedzicem Chotczy i Zawady był już
Paweł Chotecki - kasztelan połaniecki w latach 1501 do 1515.
W parafii choteckiej we wsi Białobrzegi
w roku 1522 urodził się Marcin Białobrzeski, przyszły biskup
krakowski, potem kamieniecki, autor „Postylli”.
Ludność chotecka odrabiała
pańszczyznę, jak również oddawała dziesięciny kościelne. W
roku 1595 dziedzic dóbr choteckich, Józef Bojarski sprzedał część
majątku, na którym osiedlili się ludzie z Zemborzyna, Sadkowic,
Tarłowa i Bałtowa. Wieś tę mieszkańcy nazwali Chotczą Nową,
zaś imię Józefów dodano dla odróżnienia od Chotczy Dolnej i
Górnej.
W roku 1662 r., wedłóg spisu
podatkowego w Chotczy mieszkało 145 osób, a właścicielem wsi był
Jan Kochanowski herbu Korwin.
Doi tragicznego pożaru kościoła pw.
Świętej Trójcy doszło w roku 1743 r. Na miejscu spalonej
świątyni ks. Biskup Andrzej Załuski polecił postawić krzyż, a
samo miejsce ogrodzić. Tymczasem zamiast krzyża wystawiono murowaną
kaplicę, krytą blachą, z kopułą pośrodku. Ołtarz w kaplicy był
jeden, z obrazem Matki Boskiej Szkaplerznej. Pod kaplicą zaś grób
zasklepiony, do którego prowadziły schody.
W 1754 r. Kazimierz Wykowski wystawił
kościół Trójcy Świętej i Aniołów Stróżów. Świątynię
zbudowano z drewna sosnowego na podmurówce, z zewnątrz tarcicami
obitą, pierwotnie gontem, potem pokryto blachą.
W okresie porozbiorowym region chotecki
znalazł się pod zaborem austriackim w tak zwanej Nowej Galicji.
Wkrótce po zwycięskiej wojnie Napoleona z Austrią (1809),
prowadzonej z udziałem Polaków, teren Nowej Galicji, w tym ziemia
chotecka znalazły się w granicach Księstwa Warszawskiego.
Podzielono je na departamenty i powiaty. Chotcza weszła w skład
departamentu radomskiego i powiatu soleckiego. Po Kongresie
Wiedeńskim w 1815 r. Księstwo zostało zlikwidowane, a jego Ziemie
należały odtąd do Królestwa Polskiego, złączonego unią
personalną z carską Rosją.
W roku 1815 r. powiat solecki ( a w nim
Chotczę ), włączono do województwa sandomierskiego z siedzibą w
Radomiu. Rosjanie utworzyli też pośredni stopień administracji,
obwody. Powiat solecki i opatowski weszły w skład obwodu
opatowskiego.
W roku 1827 Chotcza liczyła 17 domów
ze 180 mieszkańcami.
10 września 1831 roku stoczono pod
Chotczą jedną z większych bitew powstania listopadowego. Ponad 5
tys. żołnierzy dowodzonych przez gen. Samuela Różyckiego walczyło
z rosyjskim korpusem gen. Teodora Rüdigera (według innych źródeł
nazwisko pisane – Fiodor Rydygier). Polacy odparli atak i zdołali
przeprawić się przez Iłżankę, ale stracili około pół tysiąca
żołnierzy.
Ukaz carski z 1864 roku o uwłaszczeniu
ziemi przeobraził polską wieś, dzieląc większość folwarków
między chłopów. Inny ukaz carski powołał samorządy gminne.
Właśnie wtedy powstała w Chotczy pierwsza gmina. Z kolei w latach
1866-1867 zaborcy moskiewscy utworzyli nowe powiaty, miedzy innymi
powiat iłżecki, do którego też weszła gmina Chotcza.
Dobra Chotczy w 1875 roku stanowiły
własność Włodzimierza Rutkowskiego i składały się z folwarku
Chotcza Górna oraz wsi Chotcza Górna, Chotcza Dolna i Gniazdków.
Kolejny pożar nawiedził miejscowy
kościół w 1906 roku. Od uderzenia pioruna spłonął cały budynek
za wyjątkiej stojące osobno dzwonnicy.
W 1911 r. powstała parafia w
Tymienicy.
1914-1918 r.
Ziemia chotecka znajdowała się pod
okupacją austriacką. Chotcza była siedzibą gminy, w jej skład
wchodziły wsie: Baranów, Białobrzegi, Chotcza Dolna, Gniazdków.
Po I wojnie światowej siedzibę władz gminnych z Chotczy Górnej
przeniesiono do Chotczy-Józefowa, do obszernej, krytej słomą,
starej chałupy. Obok funkcjonował posterunek milicji i urząd
pocztowy.
1916-1918 r.
Tajne komplety prowadzone przez Zofię
Jezierską na terenie okolicznych wiosek, stały się po pierwszej
wojnie światowej zaczątkiem szkoły powszechnej.
1918 r.
W Chotczy Dolnej powstała
czteroklasowa szkoła podstawowa, w której pierwszym nauczycielem
był Antoni Zychowicz.
1919 r.
Zgodnie z Rozporządzeniem Komisarza
Rządowego został powołany w Chotczy pierwszy organ polskiego
samorządu gminnego. Chotcza wchodziła w skład powiatu iłżeckiego
należącego do województwa kieleckiego.
1928 r.
Teofil Banach zorganizował w Chotczy
szkołę siedmioklasową, której był kierownikiem do 1936 roku.
1937 r.
Kierownik Stefan Kalinowski rozpoczął
w Tymienicy budowę szkoły podstawowej, prace przerwał wybuch II
wojny światowej.
1939 r.
Niemcy zniszczyli szkołę
czteroklasową, znajdującą się w prywatnym mieszkaniu w Chotczy
Dolnej.
1941 r.
Chotcza była miejscem tworzenia
pierwszych oddziałów partyzanckich Gwardii Ludowej na
Kielecczyźnie.
1942 r.
W marcu powołano w Chotczy
Nadwiślański Komitet Dzielnicowy Polskiej Partii Robotniczej, który
kierował pracą partyjną na radomskim Powiślu. Zorganizowano
zbrojne ramię PPR – Gwardię Ludową ze Sztabem Dzielnicowym. W
lipcu I oddział GL wyruszył do walki. W okresie późniejszym
przyjął miano oddziału im. Dionizego Czachowskiego. W lesie koło
Gniazdkowa stoczono pierwszą bitwę z Niemcami. 22 grudnia oddziały
SS i żandarmerii otoczyły wieś Baranów. Zginęło 6 osób.
1943 r.
8 sierpnia żandarmeria z Lipska
otoczyła zagrodę Piotra Turbiarza z Chotczy Górnej, w której
ukrywał się sowiecki żołnierz. Zamordowano 7-osobową rodzinę
Turbiarzy oraz pięciu mieszkańców sąsiednich domów.
1944 r.
Niemcy przeprowadzili kolejną
pacyfikację. 18 stycznia aresztowano wielu mieszkańców Chotczy. W
sąsiednim Gniazdkowie spalono żywcem 6 osób. Miejscowa ludność
przesiedlona została w okolice Ciepielowa i Sienna. Na terenie
Chotczy utworzony został przyczółek frontowy. W nocy z 27 na 28 IX
doszło pod Chotczą do dramatycznej walki. Połączone oddziały
Armii Ludowej i Batalionów Chłopskich w sile 700 żołnierzy
przełamały linię niemieckich umocnień frontowych, by przejść na
tereny wyzwolonej Lubelszczyzny. Podczas walki z Niemcami zginęło
70 żołnierzy. Nocą z 28 na 29 X oddziały AL., BCh i radzieckich
grup partyzanckich działających w ramach zgrupowania AL pod
dowództwem kpt. „Orkana” – Tadeusza Łęckiego – dowódcy II
brygady AL „Świt” dokonały ataku na umocnione linie niemieckie.
1945 r.
15 stycznia z Chotczy wyparto wojska
niemieckie. Ludność powróciła z wysiedlenia.
Dziś Chotcza jest gminą wiejską w
województwie mazowieckim, w powiecie lipskim. Jej siedzibą jest
Chotcza-Józefów. Według danych z 31 grudnia 2012 gminę
zamieszkiwało 2499 osób.
polski
